Połykanie pokarmu i płynów to dowolny i mimowolny proces, który bez wątpienia stanowi jedną z podstawowych czynności organizmu. Pochodzące z greckiego języka słowo dysfagia (dysphagia), gdzie dys oznacza złe, trudne a phagien – jedzenie, połykanie – to niebezpieczne zaburzenie, polegające na utrudnionym połykaniu pokarmów i płynów. Prawie u co drugiego pacjenta, który jej doświadcza (48%), występuje niedożywienie, a u 75% odwodnienie. Dysfagia stanowi najbardziej swoisty objaw chorób przełyku i nigdy nie powinna być lekceważona. Co istotne, jest częstym objawem chorób przełyku, ale związana jest także z silnymi stanami emocjonalnymi. Głównym i najbardziej charakterystycznym objawem dysfagii jest utrudnienie lub niemożność połykania pokarmu pogryzionego, papkowatego, wody a w konsekwencji – całkowitej niemożności połykania. Chorzy dotknięci dysfagią bardzo często doświadczają uczucia dyskomfortu, dławienia się i krztuszenia. Częstym incydentem podczas przyjmowania posiłku jest także wypływanie pokarmu przez nos.
Podstawowym krokiem w leczeniu dysfagii jest przede wszystkim skuteczna terapia podstawowej choroby. Terapia dysfagii wymaga również specjalnego żywienia osób z zaburzeniami połykania oraz najczęściej modyfikacji konsystencji posiłków. Dzięki temu osoby z dysfagią mają możliwość lepszej kontroli procesu przełykania. Z czasem pacjenci mogą ponownie wyćwiczyć odpowiednie grupy mięśni, czy też nauczyć się nowych technik przełykania.
Pierwszym wyborem dla wszystkich pacjentów jest zazwyczaj żywienie doustne, jako że jest to fizjologiczna droga przyjmowania składników odżywczych. Interwencja żywieniowa przy dysfagii ma różne cele:
- Utrzymanie lub osiągnięcie prawidłowego stanu odżywienia;
- Uniknięcie niedożywienia i odwodnienia spowodowanego redukcją przyjmowania pokarmów i napojów;
- Zmniejszenie ryzyka zakrztuszenia i zachłystowego zapalenia płuc.
Ponadto pacjent powinien znaleźć się pod opieką doświadczonego logopedy oraz terapeuty karmienia. Głównym zaleceniem jest oczywiście unikanie pokarmów o konsytencji trudnej do połknięcia i zwiększających ryzyko zachłyśnięcia. Należy też zadbać o właściwą podaż kalorii a chory powinien zostać nauczony jak poprawić koordynację połykania oraz zmniejszać ryzyko zachłyśnięcia i krztuszenia podczas spożywania posiłku.
Na rynku polskim obecne są gotowe, dedykowane produkty pomocne w terapii zaburzeń połykania i picia, w tym od niedawna, po latach starań, dostępne są w Polsce specjalistyczne produkty dla dysfagii francuskiej firmy Nutrisens. W przeciwieństwie do dotychczasowej oferty preparatów na rynku polskim, firma oferuje szeroki wybór produktów o różnej funkcji, formie i smaku, umożliwiających zastosowanie wielu różnych wariantów terapii i żywienia w dysfagii. Charakteryzują je trzy stopnie gęstości stosowane w zależności od stopnia zaawansowania i rodzaju zaburzeń połykania:
- Stopień 1 – konsystencja półpłynna, wskazana u pacjentów niebędących w stanie przeżuwać i połykać pokarmów stałych i płynnych
- Stopień 2 – konsystencja kremowa, wskazana u pacjentów z poważnymi zaburzeniami połykania i ograniczoną zdolnością przeżuwania
- Stopień 3 – konsystencja półstała, wskazana w przypadku pacjentów, których zdolność przeżuwania jest ograniczona, a połykanie pokarmów stałych i płynnych akceptowalne
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego Nutrisens pozwala na zastosowanie kluczowych rozwiązań żywieniowych, które mogą być wymagane w terapii dysfagii, takich jak:
- Zagęszczanie posiłków i napoi:
Preparaty zagęszczające to produkty, których funkcją jest zwiększenie lepkości płynu do momentu osiągnięcia gęstszej konsystencji. Zagęszczone żywność i napoje są bezpieczniejsze do połykania w przypadku dysfagii.
Preparaty zagęszczające na bazie gumy ksantanowej (np. Gel’CLEAR) to rozwiązania nowej generacji, których zadaniem jest zwiększenie gęstości i lepkości posiłków lub zmiany konsystencji płynów w żelową. Błyskawicznie rozpuszczają się w posiłkach na ciepło i na zimno, płynach (woda, kawa, herbata, sok owocowy, mleko), zupach czy koktajlach. Są odporne na zmiany temperatury. Nie zmieniają smaku potraw. Najważniejsza jest jednak ich odporność na amylazę ślinową, co pozwala zachować stabilną konsystencję i ograniczyć ryzyko aspiracji.
Innym rozwiązaniem są preparaty zagęszczające składające się z węglowodanów złożonych, takich jak skrobia. Produkty te (np. GEL’M) znajdują Gel’ M znajdują głównie zastosowanie w kuchni przy zmianie konsystencji posiłków w diecie osób z dysfagią. Przeznaczone są do zwiększenia gęstości i lepkości posiłków. Doskonale rozpuszczają się na ciepło i zimno. Nie zmieniają smaku potraw.
- Nawadnianie:
Przy nawadnianiu pajentów z dysfagią pomocne mogą być specjalistyczne produkty w formie wody w żelu o określonej konsystencji. Przesuwają się one znacznie wolniej wzdłuż błony śluzowej – tym samym znacznie redukują ryzyko zakrztuszenia się i aspiracji.
Produkty Nutrisens do nawadniania osób z zaburzeniami połykania powstają przy zastosowaniu naturalnych składników, dzieki czemu cechują się autentycznymi smakami i aromatami, które dodatkowo ułatwiają odruch połykania. Warto tutaj wspomnieć o trzech głównych produktach:
- HYDRA’FRUIT– ciekawa, dedykowana linia gotowych do spożycia produktów w formie wody w żelu. Jest to jedyny produkt dostępny w trzech stopniach gęstości. Jego konsystencja określana jest w stopniach, co pozwala na optymalny dobór leczenia w zależności od stadium dysfagii u pacjenta. Produkt jest odporny na amylazę ślinową – nie zmienia konsystencji pod wpływem śliny. Powstaje na bazie skoncentrowanych soków owocowych w celu zapewnienia szerokiego wyboru lepszych i autentycznych smaków. Dostępny jest także w wersji z dodatkiem substancji słodzących – odpowiedniej do stosowania u pacjentów z zaburzeniami metabolizmu glukozy.
- HYDRAFAST – Bardzo wygodny, gotowy do spożycia produkt w poręcznej saszetce przeznaczony do nawadniania pacjentów cierpiących na dysfagię (zaburzenia połykania). Preparat ma specjalną strukturę płynnego i lepkiego żelu wzbogaconego w węglowodany, który jest przesuwany powoli wzdłuż błon śluzowych i nie zmienia konsystencji, co pozwala na zmniejszenie do minimum ryzyka zadławień. Opakowanie w formie saszetki umożliwia wygodne spożywanie przy użyciu rąk, co ma istotne znaczenie np. dla osób z chorobą Alzheimera lub podczas wyjść na zewnątrz.
- WODA W ŻELU – Linia preparatów o specjalnie opracowanej konsystencji, która ma w założeniu sprzyjać wyzwalaniu odruchu połykania. Wody w żelu są przygotowane na bazie skoncentrowanego soku owocowego. Półpłynna i jednolita konsystencja charakterystyczna dla płynnego, lepkiego żelu, pozwala na powolne i bezpieczne przesuwanie wzdłuż błon śluzowych. Pomaga w bezpiecznym nawodnieniu oraz ogranicza ryzyko aspiracji. Produkt jest odporny na amylazę ślinową – nie zmienia konsystencji pod wpływem śliny. Dostępny jest także w wersji z dodatkiem substancji słodzących – odpowiedniej do stosowania u pacjentów z zaburzeniami metabolizmu glukozy.
- Odżywianie:
Kluczowym elementem postępowania w dysfagii jest utrzymanie prawidłowego stanu odżywienia u pacjenta m.in. poprzez odpowiednią podaż kalorii oraz zbilansowaną podaż mikro- i makroskładników.
W przypadku, gdy naturalne wzbogacenie pożywienia okaże się niewystarczające, zaleca się zastosowanie doustnych suplementów odżywczych – wysokokalorycznych i wysokobiałkowych.
Nutrisens posiada w swojej ofercie szereg produktów dostosowanych do specyficznych potrzeb pacjentów: m.in. o zróznicowanej konsystencji (kremowe desery, musy owocowo-białkowe, preparaty do picia), preparaty bez laktozy, preparaty bezglutenowe, zawierające i niezawierające błonnik, z i bez dodatku cukru. W zależności od potrzeb można wybrać preparaty gotowe do spożycia lub produkty wymagające przygotowania.
Należy pamiętać, iż postępowanie żywieniowe każdorazowo musi być prowadzone po konsultacji i pod nadzorem lekarza.
Opracowanie: dr Joanna Wojsiat
