Zmiany w Kodeksie Pracy na 2023. Informacje dla pracujących rodziców dzieci z orzeczeniami o niepełnosprawności i dla pracujących z orzeczeniem

Nowelizacja Kodeksu Pracy z dnia 26 kwietnia 2023 r. Kodeks Pracy został zmieniony w celu wdrożenia do polskiego porządku prawnego:

• Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1152 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE. L nr 186 z 11.07.2019 r., s. 105),
• Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE (Dz. Urz. UE L nr 188 z 12.07.2019 r., s. 79) oraz zapewnienia pełnej zgodności przepisów dotyczących wypowiadania umów o pracę na czas określony z Dyrektywą Rady 1999/70/WE z dnia 29 czerwca 1999 roku dotyczącą Porozumienia ramowego w sprawie pracy na czas określony, zawartego przez Europejską Unię Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskie Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską Konfederację Związków Zawodowych (ETUC).

W kodeksie uwzględniono też Ustawę z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych.

Art. 1. Ustawa dotyczy osób, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem:

• 1) o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności określonych w art. 3 (lekki, umiarkowany, znaczny)lub
• 2) o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów, lub
• 3) o niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia

Urlopy pracowników-rodziców dzieci

Zmiany w Kodeksie Pracy miały między innymi ułatwić pracownikom-rodzicom godzenie życia zawodowego z życiem rodzinnym.

 

Uległy wydłużeniu i pojawiły się nowe rodzaje urlopów:

 

• urlop rodzicielski – 65-67 tygodni urlopu rodzicielskiego – dotyczy rodziców posiadających zaświadczenia o ciężkim upośledzeniu lub nieuleczalnej chorobie dziecka powstałej w trakcie ciąży bądź porodu – Ustawa o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin “Za życiem” z dnia 4 listopada 2016 r. (t. j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1329, z 2022 r. poz. 2140.) – nowość

Uwaga! Z tej możliwości będą mogli skorzystać rodzice, którzy mieli prawo do urlopu od 2 sierpnia 2022 roku i wykorzystali jedynie 32 lub 34 tygodnie urlopu przysługującego przed zmianami

• urlop opiekuńczy – nowy rodzaj urlopu w wymiarze rocznym – 5 dni bezpłatnego urlopu. Będzie też do wykorzystania nad bliskim krewnym; – nowość

Ten urlop różni się od pozostałych zwolnień od pracy. W nowym dziale w Kodeksie Pracy o tym urlopie mówi Art. 173¹ § 1. „pracownik może skorzystać z takiego wolnego w celu zapewnienia osobistej opieki lub wsparcia osobie będącej członkiem rodziny lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga znacznej opieki lub znacznego wsparcia z poważnych względów medycznych.” Urlop opiekuńczy udziela się w dni, które dla pracownika są dniami pracy. Wniosek w formie papierowej lub elektronicznej składa się najpóźniej dzień przed rozpoczęciem tego urlopu. Niewykorzystany urlop nie przechodzi na następny rok. Można go wziąć w całości lub w częściach. W czasie tego urlopu obowiązuje ochrona zatrudnienia.

• urlop z powodu działania siły wyższej – to 2 dni lub 16 godz., urlop płatny w 50% – pilne sprawy rodzinne spowodowane chorobą lub wypadkiem oraz w sytuacji, w których jest niezbędna szybka obecność pracownika. – nowość

Przysługuje ono ze względu na działania siły wyższej, w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna będzie natychmiastowa obecność pracownika. Pracownik sam decyduje czy wykorzysta ten urlop godzinowo czy w dniach już w pierwszym wniosku o udzielenie takiego zwolnienia. Pracodawca zobowiązany jest udzielić zwolnienia na żądanie zgłoszone we wniosku najpóźniej w dniu korzystania z tego zwolnienia. Pracownik podlega w tym czasie ochrony zatrudnienia

• urlop dla rodziców przyjmujących dziecko na wychowanie – tzw. Urlop adopcyjny – nowość

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej lub przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. Urlop adopcyjny jest udzielany na pisemny wniosek pracownika składany w formie papierowej lub elektronicznej w terminie 7 dni od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza albo wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia.

• urlop wychowawczy – Art. 186. § 1-3. – Oznacza to, że rodzicom (opiekunom) dziecka niepełnosprawnego przysługują dwa rodzaje urlopów wychowawczych, z których jeden powinni wykorzystać do końca roku w którym dziecko kończy 6 lat, a do skorzystania z drugiego mają prawo aż do ukończenia przez dziecko lat 18. Jest to urlop bezpłatny i można podzielić maksymalnie na 5 części.

Wniosek należy złożyć najpóźniej 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca nie może odmówić udzielenia takiego urlopu. Przed urlopem trzeba wybrać zaległe urlopy wypoczynkowe. Okres urlopu wlicza się do stażu pracy. Od dnia złożenia wniosku o urlop aż do jego zakończenia pracownik nie może zostać zwolniony. Utrata pracy w tym okresie może nastąpić tylko za wypowiedzeniem umowy z winy pracownika albo upadłości lub likwidacji pracodawcy. W okresie urlopu wychowawczego można podjąć pracę lub inną działalność zarobkową. Jednak nie może to kolidować ze sprawowaniem osobistej opieki nad dzieckiem.

art. 186(2)§ 1 Kodeksu pracy „w czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem”.

oraz

art. 186(2) § 2 Kodeksu pracy „W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania”.

Uwaga! W przypadku rodzin z niskimi dochodami możliwe jest otrzymanie dodatku wychowawczego w wysokości 400zł, które jest wypłacane z zasiłkiem rodzinnym. Dodatek ten jest wypłacany  na czas urlopu wychowawczego z tyt. opieki nad dzieckiem. Wypłacany jest standardowo na okres 24 miesięcy na jedno dziecko, w przypadku urodzenia więcej niż jedno – 36 miesięcy, a przy dziecku z niepełnosprawnością – 72 miesiące. Zasiłek rodzinny przysługuje tylko tym rodzinom, gdzie dochód na osobę nie przekracza 674zł, a w przypadku gdy występuje osoba z niepełnosprawnością – 764zł.

Inne uprawnienia pracowników-rodziców dzieci

Opiekunowie dzieci do lat 8 (poprzednio od lat 4) otrzymali dodatkowe uprawnienia, które uniemożliwiają pracodawcy bez zgody pracownika:

• zatrudniać go w godzinach nadliczbowych,
• zatrudniać go w porze nocnej,
• zatrudniać go w systemie przerywanego czasu pracy,
• delegować go do pracy poza stałym miejscem pracy.

Elastyczny czas pracy, czyli:

• pracy zdalnej,
• przerywanego czasu pracy,
• obniżenia wymiaru czasu pracy,
• skrócenie tygodnia pracy,
• systemu pracy weekendowej,
• ruchomego czasu pracy,
• indywidualnego rozkładu czasu pracy.

Praca zdalna dla rodziców – Pracodawca jest również zobowiązany do uwzględnienia wniosku o pracę zdalną pracownika – rodzica:

• dziecka niepełnosprawnego,
• pracownicy w ciąży,
• wychowującego dziecko do lat 4, chyba że nie jest to możliwe ze względu na rodzaj wykonywanej pracy lub organizację pracy.

źródło: https://zielonalinia.gov.pl/

Zasiłek opiekuńczy dla dziecka

Zasiłek opiekuńczy jest dla pracownika, który musi być zwolniony ze świadczenia pracy z tyt. opieki np. dziecka. To świadczenie jest wypłacane przez ZUS/KRUS. Przysługuje każdemu ubezpieczonemu w razie konieczności sprawowania osobistej opieki nad dziećmi lub innymi chorymi członkami rodziny. Może być wypłacany tylko wtedy, gdy nie ma innych członków rodziny pozostających we wspólnym gospodarstwie , którzy mogą zapewnić opiekę nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny. Wyjątkiem od tej zasady jest, gdy sprawowanie opieki dotyczy chorego dziecka do lat 2. Zasiłek opiekuńczy przysługuje w danym roku kalendarzowym przez okres nie dłuższy niż 60 dni w razie sprawowania nad chorym dzieckiem do lat 14. W tym limicie wlicza się 14 dni opieki nad innymi członkami rodziny i dzieci powyżej 14 r.ż.

Można skorzystać z zasiłku opiekuńczego nad:

• chorym dzieckiem;
• dzieckiem, które nie ukończyło 8 lat;
• innym niż dziecko chorym członkiem rodziny;
• chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które nie ukończyło 18 lat;
• dzieckiem z niepełnosprawnością, które ma odpowiednie orzeczenie:
• orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności
• orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: pkt. 7 – konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz pkt. 8 – konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy

Dodatkowy zasiłek dotyczy sytuacji, gdzie matka dziecka będąca na zasiłku macierzyńskim w czasie 8 tygodni po porodzie, nie jest w stanie opiekować nowo narodzonym dzieckiem. Wówczas może o niego się ubiegać jako ubezpieczony ojciec dziecka lub inny członek najbliższej rodziny. Matka dziecka:

• przebywa w szpitalu lub w innym ośrodku leczniczym;
• porzuciła dziecko;
• ma orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji lub orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu znacznym i jej stan uniemożliwia opieki nad dzieckiem.

 

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1510, 1700, 2140, z 2023 r. poz. 240, 641)

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 100, 173, 240, 852.)
• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1732, 2140, 2476, z 2023 r. poz. 641)
• Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 615, 1265, 2140);
• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 100, 173, 240, 852)

 

 

Magdalena J. Tomczyk