Co można robić na dodatkowym zasiłku opiekuńczym? Czy można pracować?

W związku z zamknięciem szkół, przedszkoli, żłobków z uwagi z panującą pandemią, wielu rodziców korzysta obecnie z dodatkowego zasiłku opiekuńczego. Nie do końca wiadomo, jakie czynności związane z pracą/prowadzoną działalnością gospodarczą można wykonywać podczas trwania dodatkowego zasiłku opiekuńczego.

Część osób z którymi rozmawiam nie zdaje sobie sprawy, iż podczas trwania dodatkowego zasiłku opiekuńczego zabronione jest wykonywania jakiejkolwiek pracy.

Zgodnie z brzemieniem 35 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa do zasiłku opiekuńczego stosuje się odpowiednio przepisy art. 17, gdzie ustawodawca przewidział iż w razie wykonywania pracy zarobkowej w okresie zasiłku opiekuńczego następuje utrata prawa do tego świadczenia. Tym samym w rozumieniu powołanego wyżej przepisu, każda praca zarobkowa wykonywana w okresie zasiłku opiekuńczego powoduje utratę prawa do niego.

Według, przeważającego w doktrynie i judykaturze, poglądu przyjmuje się, że zasadniczym celem zasiłku opiekuńczego jest kompensata utraconego przez ubezpieczonego zarobku wskutek wystąpienia u niego czasowej, przejściowej niezdolności do zarobkowania. Celem tym nie jest natomiast uzyskanie dodatkowej korzyści obok wynagrodzenia, dlatego są one wypłacane nie obok, ale zamiast wynagrodzenia.

Art. 68 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa  stanowi zaś, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz płatnicy składek, są uprawnieni do kontrolowania ubezpieczonych co do prawidłowości wykorzystywania zwolnień od pracy zgodnie z ich celem.

Ubezpieczeni zatrudnieni u pracodawcy w związku ze swoją aktywnością zawodową wykonują tylko jeden rodzaj czynności, tj. świadczą pracę. Natomiast ubezpieczeni prowadzący działalność gospodarczą, którzy są także często pracodawcami zatrudniającymi innych pracowników, wykonują dwa rodzaje czynności, tj.:

• świadczą pracę tzn. wykonują czynności wynikające z rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej;
• wykonują czynności formalnoprawne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (np. rejestracja zmian w KRS, zapłata podatku VAT);
• jeżeli ubezpieczeni ci są pracodawcami, to ponadto wykonują jeszcze czynności stanowiące obowiązki pracodawcy (np. wypłata wynagrodzeń, zapłata składek na ubezpieczenie społeczne itp.).

Na tle wykładni art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wyrażone jest stanowisko, że pracą w rozumieniu tego przepisu jest praca w potocznym tego słowa znaczeniu, w tym wykonywanie różnych czynności na podstawie różnych stosunków prawnych – stosunku pracy, stosunków o charakterze cywilnoprawnym, a także prowadzenie własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie.

O zakwalifikowaniu wykonywania określonych czynności jako “pracy” nie decyduje charakter stosunku prawnego, na podstawie którego są one wykonywane, ale rodzaj tych czynności. Ponieważ w art. 17 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa brak jest odniesienia do wykonywania pracy na podstawie stosunku pracy lub innego stosunku zatrudnienia w szerokim tego słowa znaczeniu – nie chodzi w nim zatem w szczególności wyłącznie o wykonywanie pracy podporządkowanej czy zależności służbowej, co jest charakterystyczne dla stosunku pracy. Nadto, praca powinna być świadczona osobiście, choć nie musi to być praca fizyczna.

Prezentowane jest również stanowisko, że praca, poza tym, że może być wykonywana “na każdej podstawie prawnej”, może być również wykonywana “bez takiej podstawy” (tzw. praca na czarno), bez względu na wymiar czasu tej pracy. Pracą zarobkową na gruncie komentowanego przepisu określa się zatem wszelką aktywność ludzką, która zmierza do uzyskania zarobku. Przy określeniu “zarobkowego” charakteru pracy wskazuje się także, że przepisy nie wymagają, aby praca była podjęta “w celu zarobkowym”. Jeśli zatem wykonywanie określonych czynności przynosi rzeczywisty dochód, wówczas problem, czy praca została podjęta “w celu” uzyskania tego dochodu, traci na znaczeniu, jako dotyczący motywów zachowania. Nie ma też znaczenia to, że określone czynności mogą być wykonywane odpłatnie lub nieodpłatnie – istotne jest, aby były wykonywane w rzeczywistości.

Pracownik równocześnie wykonujący pracę zarobkową u dwóch lub więcej podmiotów, bez względu na rodzaj świadczonej pracy i na podstawę stosunku prawnego, pobierający zasiłek opiekuńczy u jednego z nich nie może wykonywać w okresie zwolnienia lekarskiego pracy zarobkowej u drugiego. Przyznanie zasiłku opiekuńczego u jednego z pracodawców, nie może pozostać bez wpływu na pracę zarobkowa świadczoną u drugiego co oznacza, że pracownik powinien wówczas korzystać z zasiłku równocześnie u każdego z pracodawców/podmiotów, u których wykonuje pracę zarobkową.

Ubezpieczony w okresie pobierania zasiłku opiekuńczego wykonując pracę zarobkową, narusza bowiem przepis art. 17 ust. 1 w związku z art. 35 ust. 2 ww. ustawy i w konsekwencji traci prawo do zasiłku za cały okres zwolnienia.

Jednak zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nie każdy przejaw aktywności powoduje utratę prawa do zasiłku opiekuńczego.

Przykładowo nie dochodzi do wypełnienia przesłanek z art. 17 ustawy, gdy zachowanie Ubezpieczonego było zachowaniem o charakterze incydentalnym, jak również w przypadku wymuszonej okolicznościami aktywności zmierzającej do osiągnięcia zarobku w czasie pobierania zasiłku.

W konsekwencji, w niektórych przypadkach wykonywanie ubocznych czynności związanych z prowadzoną działalnością może nie być kwalifikowane jako wykonywanie pracy. Czynności takie winny być incydentalne i wymuszone okolicznościami.

Wobec tego, co nie stanowi pracy w rozumieniu art. 17 ustawy zasiłkowej?

Wykonywanie formalnoprawnych czynności do jakich jest zobowiązany ubezpieczony jako pracodawca, podpisanie w trakcie zasiłku dokumentów finansowych, czy zawarcie umowy zlecenia, gdy np. stanowi to czynność o charakterze technicznym w postaci złożenia podpisu pod umową, która przykładowo została wynegocjowana i sporządzona przed powstaniem niezdolności do pracy. Zawarcie umowy zlecenia powinno mieć charakter jedynie formalny i ograniczać się do zwykłego sygnowania swoim podpisem dokumentu, a nie merytoryczny. Ważnym jest również, ażeby zwrócić uwagę, iż czynność w postaci zawarcia umowy zlecenia, czy umowy o pracę była niezbędna do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania działalności gospodarczej i nie wymagała żadnego procesu myślowego, a zwłaszcza analizy podpisywanych dokumentów.

Czy na dodatkowym zasiłku opiekuńczym można wystawić fakturę?

Jest to działanie ryzykowne i istotnym jest, ażeby również miało charakter incydentalny i wymuszony okolicznościami. W tym zakresie warto zwrócić uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego zaprezentowane w wyroku w sprawie III UK 11/08 gdzie SN wskazał, iż:

podpisywanie faktur i innych dokumentów niezbędnych do prowadzenia działalności (w sytuacji gdy nie ma możliwości jej zawieszenia w okresie pobierania zasiłku) można uznać za działalność, która nie ma zarobkowego charakteru.

Tak jak wskazałam wcześniej, najbezpieczniejszą opcją jest nie wykonywać żadnych czynności podczas trwania dodatkowego zasiłku opiekuńczego, niemniej jednak w konkretnych stanach faktycznych wykonywanie pewnych czynności nie przesądza automatycznie o utracie prawa do zasiłku, co zazwyczaj trzeba będzie wykazywać przed sądem.

Mam nadzieję, że powyższym wpisem rozwiałam Państwa wątpliwości. Więcej informacji na  www.wbrewzus.pl

---

Autorzy: Kancelaria radcy prawnego – Kinga Matyasik-Ochlust – www.wbrewzus.pl

Kinga Matyasik-Ochlust – radca prawny