Zakażenia krzyżowe (ang. Cross-infection, infekcje krzyżowe) należą do jednych największych obecnie problemów w placówkach opieki medycznej, w przychodniach, szpitalach. Narażeni są na nie pacjenci oraz personel medyczny.
Czym są zakażenia krzyżowe?
Zakażenia egzogenne czyli krzyżowe, mają swoje źródło w przeniesieniu na pacjenta czynnika zakaźnego (zwykle bakterii, wirusów, czasem grzybów) od innego chorego, personelu medycznego (lekarza, pielęgniarki, salowej…) czy ze środowiska szpitalnego.
Przenoszenie niebezpiecznych patogenów z jednego pacjenta na drugiego następuje najczęściej poprzez kontakt z krwią, śliną oraz niezdezynfekowanymi powierzchniami oraz narzędziami medycznymi, z którymi miała kontakt osoba zarażona.
Powodem zakażeń krzyżowych jest zwykle pośpiech, rutyna lub nieświadome popełnianie błędów i nieprzestrzeganie zasad higieny przez personel medyczny i pacjentów.
Czym jest zakażenie krzyżowe u chorych na mukowiscydozę?
Zakażenie krzyżowe u chorych z mukowiscydozą to wyjątkowo niebezpieczne zjawisko. Płuca chorego na mukowiscydozę w wyniku mutacji genów CFTR są wyjątkowo wrażliwe na infekcje. Gęsty, lepki śluz zalegający w płucach jest bardzo dobrą pożywką do rozwoju i kolonizacji dla bakterii i grzybów.
Nabycie nowego patogenu, np. nowego gatunku czy szczepu bakterii może bardzo źle wpłynąć na stan zdrowia pacjenta z mukowiscydozą, a w konsekwencji doprowadzić do kolejnych uszkodzeń tkanki płucnej i jeszcze większej progresji choroby oskrzelowo-płucnej. To właśnie niewydolność płuc jest najczęstszą przyczynę przedwczesnej śmierci pacjentów z mukowiscydozą w Polsce i na świecie.
W płucach chorego na mukowiscydozę od urodzenia trwa próba kolonizacji przez różne patogenne drobnoustroje. Najczęściej dochodzi do zakażeń i często kolonizacji przez bakterie pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa), gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus, MRSA) i wielu innych patogenów.
Przewlekłe, długotrwałe stosowanie antybiotyków u chorych na mukowiscydozę prowadzi do rozwoju wielu lekoopornych, antybiotykopornych szczepów bakterii. Dlatego płuca każdego chorego z mukowiscydozą mogą mieć bardzo unikalną kompozycję szczepów bakteryjnych, opornych na różne antybiotyki.
Jak dochodzi do zakażeń krzyżowych u chorych z mukowiscydozą?
Istnieją różne sposoby i mechanizmy przenoszenia patogenów i przyczyn zakażeń krzyżowych w mukowiscydozie.
Transmisja powietrzna jest bardzo ważną drogą zakażeń krzyżowych w mukowiscydozie. Bakterie kolonizujące płuca chorego na mukowiscydozę wydostają się z wydychanym powietrzem, najczęściej podczas kaszlu, kichania, ale i w trakcie normalnego oddechu. Taki aerozol składający się z wody, zanieczyszczeń i bakterii może przenosić się w dogodnych warunkach na duże odległości, utrzymując się w powietrzu przez długi okres czasy (przyjmuje się, że duże stężenie bakterii, stanowiące zagrożenie może utrzymywać się w odległości 1-2 metrów).
Jeżeli taki aerozol dostanie do płuc innego chorego na mukowiscydozę, to może być przyczyną kolejnej infekcji i kolonizacji nowymi patogenami. Nie ma tu znaczenia, że i jeden i drugi pacjent przykładowo ma te same gatunki bakterii, np. Pseudomonas aeruginosa. Istotna może być różnica w antybiotykooporności tych bakterii, chory może zakazić się bakteriami odpornymi na leczenie stosowanymi dotychczas antybiotykami.
Droga kontaktowa – bezpośrednia styczność z osobą chorą, jest kolejną przyczyną zakażeń krzyżowych u chorych z mukowiscydozą. Dochodzi do niej podczas bezpośredniego kontaktu dwóch chorych z mukowiscydozą. Przykładem może być pocałunek, kontakt seksualny, przeniesienie bakterii na dłoniach lub wspólnych przedmiotach.
Do zakażeń krzyżowych może dochodzić też za pośrednictwem sprzętu medycznego skażonego materiałem biologicznym innego pacjenta oraz kontaktu z personelem medycznym, który może nieświadomie pośredniczyć w wymianie patogenów (np. z powodu rutyny i zaniedbywania zasad higieny, nie mycia rąk, nie używania rękawiczek, itd…).
Wspólne przebywanie chorych na mukowiscydozę w tych samych pomieszczeniach, wspólne podróżowanie samochodem lub wspólne spędzanie czasu towarzysko wiąże się z wysokim ryzykiem zakażeń krzyżowych. Ryzyko zakażenia krzyżowego rośnie, im dłużej i bliżej siebie są osoby z mukowiscydozą. Jedynym odstępstwem od tej zasady są osoby chore na mukowiscydozę, żyjące wspólnie – rodzeństwo lub pary.
Dlatego od wielu lat środowisko lekarzy, specjalistów apeluje o segregację i izolację pacjentów w ośrodkach medycznych oraz znacznie wyższy reżim sanitarny. Pacjenci z mukowiscydozą nie powinni się spotykać na korytarzach szpitalnych, przebywać jednocześnie w tych samych pomieszczeniach. Podczas kontroli medycznych w ośrodkach CF, pacjenci powinni zakładać jednorazowe maseczki na twarz, które chronią ich płuca przed bakteriami z powietrza oraz chronią innych chorych przed wydychanymi bakteriami. Personel medyczny powinien rygorystycznie dbać o zachowanie zasad higieny w otoczeniu chorych na mukowiscydozę.
Jak uniknąć zakażenia krzyżowego będąc chorym na mukowiscydozę?
Poniższe zasady dotyczą chorych na mukowiscydozę, u których płuca są wyjątkowo wrażliwe na infekcje. Te same bakterie u zdrowych osób bez mukowiscydozy nie stanowią zwykle zagrożenia, podobnie jak zagrożenia dla osób zdrowych nie stanowi przebywanie w otoczeniu chorych na mukowiscydozę. Dlatego jeżeli jesteś zdrowy, nie masz mukowiscydozy, to nie dyskryminuj chorych na mukowiscydozę. Spróbuj zrozumieć, pomóc chorym na mukowiscydozę. Chorzy na mukowiscydozę nie mogą przebywać w swoim towarzystwie, ale są ludźmi, mają uczucia, potrzebują człowieczeństwa i serca.
Będąc chorym na mukowiscydozę:
a) Nie podróżuj z innymi osobami chorymi na mukowiscydozę, chyba że zazwyczaj dzielisz pokój lub dom z tą osobą. Na przykład, jeśli ta osoba jest twoim bratem, siostrą, rodzicem lub dzieckiem, partnerem (żoną, mężem, narzeczonym), który również ma mukowiscydozę.
b) W miejscach publicznych, w których przebywają zainfekowane osoby (przeziębione, z grypą) oraz w we wszystkich ośrodkach opieki medycznej (na korytarzach, w poczekalniach) używaj jednorazowej maseczki na twarz.
c) Przestrzegaj podstawowych zasad higieny, takich jak mycie rąk. W jakich sytuacjach i jak myć ręce przeczytasz w artykule: Myj ręce – chroń siebie i innych przed zarazkami.
d) Zakryj usta i nos, gdy tylko kaszlesz i kichasz (najlepiej jednorazową husteczką). Nie zakrywaj ust i nosa podczas kaszlu, czy kichania dłońmi (jeżeli nie było innej możliwości, to od razu umyj i zdezynfekuj ręce).
e) Nie dziel z innym chorym na mukowiscydozę sprzętów do fizjoterapii oddechowej, przedmiotów codziennego użytku, butelek czy kubków z piciem, środków higieny osobistej, ubrań.
f) Mimo, że może to być odebrane jako niekulturalne, nie witaj się przez podanie dłoni czy pocałunek z innymi chorymi na mukowiscydozę.
g) W przypadku nieplanowanego spotkania z innym chorym na mukowiscydozę postaraj się przebywać jak najdalej (minimum 2-3 metry dalej).
h) Podczas uczestnictwa w imprezie plenerowej (na wolnym powietrzu) staraj się przebywać jak najdalej od innych osób chorych na mukowiscydozę. Część organizatorów imprez plenerowych zezwala na udział chorych z CF. Trzeba jednak pamiętać, że osoby, u których zdiagnozowano bakterie Burkholderia cepacia lub Mycobacteria abscessus nie mogą uczestniczyć w żadnym wydarzeniu plenerowym, w którym uczestniczą inne osoby z mukowiscydozą. Te bakterie przenoszą się także w plenerze i ryzyko zakażenia krzyżowego mimo przebywania na wolnym powietrzu, jest wysokie.
