Patogeneza tworzenia się błon rzekomych w przebiegu błonicy – dlaczego dochodzi do „zarastania gardła”?

Błonica, choroba zakaźna wywoływana przez bakterię Corynebacterium diphtheriae, charakteryzuje się wyjątkowym objawem klinicznym, którym jest obecność grubych, przylegających do błon śluzowych błon rzekomych. Błony te mogą pojawiać się na powierzchni migdałków, tylnej ścianie gardła, łukach podniebiennych, a nawet schodzić niżej, obejmując krtań i drogi oddechowe, prowadząc do groźnego dla życia zwężenia światła dróg oddechowych. Powstawanie tych struktur wiąże się ściśle z działaniem toksyny błoniczej – substancji produkowanej przez szczepy lizogenne maczugowca błonicy, posiadające gen toksyny zintegrowany w genomie bakteriofaga. Zrozumienie mechanizmów odpowiedzialnych za powstawanie błon rzekomych wymaga szczegółowego przyjrzenia się interakcjom toksyny błoniczej z tkankami gospodarza.

Toksyna błonicza jest silną egzotoksyną o wysokiej cytotoksyczności. Jej aktywność biologiczna opiera się na hamowaniu syntezy białek w komórkach gospodarza poprzez specyficzne blokowanie czynnika elongacyjnego EF-2 (elongation factor-2), niezbędnego w procesie translacji. W praktyce klinicznej przekłada się to na szybkie obumieranie komórek nabłonka oraz komórek układu immunologicznego w miejscach ekspozycji na toksynę. W wyniku masowej martwicy tkanek dochodzi do uwalniania dużych ilości mediatorów zapalnych, takich jak cytokiny prozapalne (np. TNF-α, IL-1β), które intensyfikują miejscową odpowiedź zapalną, prowadząc do zwiększonego napływu leukocytów, głównie neutrofilów. Martwicze komórki nabłonka, leukocyty oraz obfite ilości fibryny, tworzą spójne, szaro-białawe błony, określane mianem „błon rzekomych”.

Proces powstawania błon rzekomych i ich cechy charakterystyczne

Proces powstawania błon w błonicy ma charakter dynamiczny. Początkowo, na powierzchni błony śluzowej gardła pojawia się ograniczony obszar przekrwienia oraz miejscowego obrzęku, któremu towarzyszy bolesność gardła oraz umiarkowana gorączka. W krótkim czasie dochodzi do intensywnego niszczenia komórek nabłonkowych pod wpływem toksyny, czego efektem jest ogniskowa martwica powierzchownych warstw błony śluzowej. Następująca odpowiedź organizmu na uszkodzenie tkanki skutkuje masowym wysiękiem włóknikowym, który miesza się z martwymi komórkami, tworząc lepką, mocno przylegającą masę.

Błony rzekome, utworzone w wyniku tego procesu, mają specyficzne właściwości fizyczne. Charakteryzują się dużą spoistością i przywieraniem do podłoża, co odróżnia je od innych nalotów zapalnych obserwowanych np. w anginie paciorkowcowej lub zakażeniach grzybiczych, które łatwo dają się usunąć z powierzchni błony śluzowej bez krwawienia. Próby mechanicznego usunięcia błon w przebiegu błonicy prowadzą do uszkodzenia drobnych naczyń krwionośnych i wystąpienia krwawienia, co wynika z głębokiej penetracji procesu martwiczego. Dodatkowo błony te mają tendencję do dalszego rozprzestrzeniania się, mogą łączyć się ze sobą, obejmując coraz większy obszar dróg oddechowych, co stwarza poważne zagrożenie dla chorego, prowadząc nawet do całkowitej niedrożności gardła i krtani.

Powikłania wynikające z zarastania gardła i ich implikacje kliniczne

W przebiegu błonicy gardła najbardziej niebezpiecznym aspektem jest właśnie możliwość progresywnego zarastania dróg oddechowych błonami rzekomymi. Rozległość procesu martwiczego oraz obfitość błon włóknikowo-komórkowych mogą prowadzić do stopniowego zmniejszania się światła gardła, a w przypadkach cięższych także krtani, powodując objawy kliniczne takie jak narastająca duszność, trudności z połykaniem, odynofagia oraz nasilający się kaszel. W skrajnych przypadkach błonicy krtaniowej (tzw. krup błoniczy), może dochodzić do całkowitej niedrożności krtaniowej, co wymaga natychmiastowej interwencji medycznej, najczęściej w postaci intubacji lub tracheotomii.

Zarastanie gardła jest nie tylko zagrożeniem mechanicznym, ale także sprzyja rozwojowi kolejnych powikłań, takich jak wtórne infekcje bakteryjne, rozległe owrzodzenia czy trwałe zwężenia dróg oddechowych wymagające długotrwałego leczenia laryngologicznego. W efekcie, nawet wyleczone przypadki błonicy mogą pozostawiać trwałe uszkodzenia i poważnie upośledzać jakość życia pacjentów.

Znaczenie szybkiej diagnostyki i leczenia w zapobieganiu zarastania gardła

Kluczowym elementem postępowania medycznego jest szybkie rozpoznanie błonicy oraz wdrożenie leczenia antytoksyną błoniczą, neutralizującą toksynę we krwi oraz antybiotykoterapii eliminującej bakterie produkujące toksynę. Im szybciej terapia zostanie rozpoczęta, tym mniejsze prawdopodobieństwo rozwoju rozległych zmian martwiczych oraz zarastania gardła. Należy jednak pamiętać, że już wytworzone błony rzekome nie ustępują natychmiast po wdrożeniu leczenia – proces regeneracji tkanki zajmuje czas, a stan pacjenta może wymagać intensywnego monitorowania i leczenia objawowego.

fot. Adobe