Co to jest atypowa mukowiscydoza?

Atypowa mukowiscydoza, znana również jako nietypowa lub nieklasyczna mukowiscydoza, to rzadsza i łagodniejsza postać tej choroby genetycznej. W przeciwieństwie do klasycznej mukowiscydozy, która charakteryzuje się ciężkimi objawami obejmującymi wiele układów narządów już od wczesnego dzieciństwa, atypowa mukowiscydoza może przebiegać znacznie łagodniej i dotykać jedynie jeden lub dwa układy narządów. Ta forma choroby jest często trudna do zdiagnozowania, ponieważ jej objawy mogą być subtelne, różnorodne i przypominać inne schorzenia, co prowadzi do opóźnienia w postawieniu diagnozy nawet o dziesięciolecia.

Jednym z kluczowych różnicujących czynników między klasyczną a atypową mukowiscydozą jest stężenie chlorków w pocie , które jest badane w teście potowym. W klasycznej mukowiscydozie stężenie chlorków w pocie zwykle przekracza 60 mmol/l, co jest wyraźnym wskaźnikiem zaburzeń transportu jonów spowodowanych mutacjami w genie CFTR. W przypadku atypowej mukowiscydozy stężenie chlorków w pocie często pozostaje w normie lub jest lekko podwyższone, czasami nie przekraczając nawet 30 mmol/l. To sprawia, że test potowy, który jest złotym standardem w diagnostyce klasycznej mukowiscydozy, może nie być wystarczająco czuły, aby wykryć atypową postać choroby. Dlatego w podejrzeniu atypowej mukowiscydozy konieczne są dodatkowe badania, takie jak analiza mutacji genu CFTR.

Atypowa mukowiscydoza jest bardzo zróżnicowanym zaburzeniem, które wpływa na różne układy narządów w różnym stopniu. Objawy mogą dotyczyć układu oddechowego, żołądkowo-jelitowego, hormonalnego, metabolicznego oraz układu moczowo-płciowego. Co ważne, objawy te mogą ulegać zmianom w czasie, co utrudnia ich interpretację. Na przykład, osoby z atypową mukowiscydozą mogą początkowo doświadczać jedynie łagodnych problemów z układem oddechowym, które z czasem nasilają się lub pojawiają dodatkowe objawy z innych układów. Pacjenci z atypową mukowiscydozą często mają mniej hospitalizacji w okresie dzieciństwa niż ci z klasyczną mukowiscydozą, a samo zaburzenie może pozostać nierozpoznane przez wiele lat, szczególnie u osób nieobjętych badaniami przesiewowymi (w Polsce badania przesiewowe u noworodków wprowadzono dopiero w 2009 roku). Najstarszą opisaną w literaturze naukowej osobą z atypową mukowiscydozą była kobieta, która otrzymała diagnozę w wieku 70 lat.

Warunkiem rozpoznania atypowej mukowiscydozy jest identyfikacja patogennych mutacji genu CFTR w obu allelach. Gen CFTR koduje białko odpowiedzialne za transport jonów chlorkowych przez błony komórkowe, a jego mutacje prowadzą do zaburzeń funkcji różnych narządów. W atypowej mukowiscydozie pacjenci mają zazwyczaj jedną ciężką mutację klasy I lub II (np. mutację F508del) oraz jedną łagodniejszą mutację lub nieprawidłowość powtórzeń trinukleotydów w drugim allelu genu CFTR. Te łagodniejsze mutacje mogą powodować częściowe zachowanie funkcji białka CFTR, co tłumaczy łagodniejszy przebieg choroby.

W zależności od kraju, liczba osób z atypową mukowiscydozą wśród ogólnej populacji chorych szacowana jest na 1–9% . Choć jest to stosunkowo niewielki odsetek, warto pamiętać, że atypowa mukowiscydoza może być niediagnozowana lub błędnie interpretowana jako inne schorzenia, co sugeruje, że rzeczywista liczba przypadków może być wyższa.

Objawy ze strony układu oddechowego

Objawy ze strony układu oddechowego w atypowej mukowiscydozie są często łagodniejsze niż w klasycznej postaci choroby i mogą pojawić się dopiero w wieku dorosłym. Mogą one przypominać objawy astmy lub przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP, ang. COPD), co prowadzi do błędnych diagnoz. Często występuje przewlekły kaszel , krótkotrwałe duszności lub nawracające infekcje dróg oddechowych . U niektórych pacjentów mogą pojawić się objawy rozstrzeni oskrzeli , choć są one znacznie mniej nasilone niż w klasycznej mukowiscydozie. Dodatkowo, gromadzenie się wydzieliny w drogach oddechowych może prowadzić do nawracających infekcji bakteryjnych, choć częstotliwość i nasilenie tych infekcji są zwykle mniejsze niż w klasycznej postaci choroby.

Objawy ze strony układu żołądkowo-jelitowego

Efekty żołądkowo-jelitowe w atypowej mukowiscydozie mogą być bardzo subtelne i obejmować głównie przewlekłe zaparcia lub biegunki . Niektórzy pacjenci mogą doświadczać niedoborów enzymów trzustkowych , które wpływają na trawienie tłuszczów i wchłanianie składników odżywczych, choć te objawy są zwykle mniej nasilone niż w klasycznej mukowiscydozie. U niektórych osób może występować przewlekłe lub nawracające zapalenie trzustki , które jest wynikiem gromadzenia się gęstej wydzieliny w przewodach trzustkowych. Dodatkowo, atypowa mukowiscydoza może prowadzić do niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), choć są one rzadziej obserwowane niż w klasycznej postaci choroby.

Objawy ze strony układu hormonalnego i metabolicznego

Układ hormonalny i metaboliczny może być również dotknięty w atypowej mukowiscydozie, choć w sposób bardziej łagodny niż w klasycznej postaci choroby. Jednym z możliwych objawów jest cukrzyca związana z mukowiscydozą (CFRD), która występuje u około 20–50% dorosłych pacjentów z klasyczną mukowiscydozą, ale może również pojawić się u osób z atypową formą choroby. CFRD jest spowodowana uszkodzeniem komórek trzustki produkujących insulinę, co prowadzi do zaburzeń regulacji poziomu cukru we krwi. Objawy cukrzycy związanej z mukowiscydozą mogą obejmować częstsze oddawanie moczu, nadmierną pragnienie, zmęczenie i utratę masy ciała.

Objawy ze strony układu moczowo-płciowego

Atypowa mukowiscydoza może również wpływać na układ moczowo-płciowy, choć objawy te są rzadziej obserwowane niż w klasycznej postaci choroby. U mężczyzn może występować wrodzona aplazja przewodów nasieniowodów (CBAVD), która prowadzi do bezpłodności. U kobiet mogą wystąpić problemy z płodnością związane z gęstą wydzieliną w szyjce macicy, która utrudnia ruch plemników.

Atypowa mukowiscydoza to łagodniejsza i bardziej zróżnicowana postać tej choroby genetycznej, która może dotykać różne układy narządów w różnym stopniu. Jej objawy są często subtelne i mogą przypominać inne schorzenia, co prowadzi do opóźnienia w diagnozie. Warunkiem rozpoznania atypowej mukowiscydozy jest identyfikacja patogennych mutacji genu CFTR w obu allelach. Pomimo łagodniejszego przebiegu, atypowa mukowiscydoza wymaga odpowiedniego zarządzania, w tym fizjoterapii oddechowej, suplementacji enzymów trzustkowych, antybiotykoterapii i monitorowania stanu zdrowia. Dzięki temu możliwe jest poprawienie jakości życia pacjentów i minimalizacja wpływu choroby na ich codzienne funkcjonowanie.